İdari para cezası, yasal düzenlemelere aykırı hareket eden kişilere veya kurumlara, yetkili idari birimler tarafından uygulanan parasal yaptırımlardır. Bu cezalar, genellikle kanunların verdiği yetkiye istinaden idari bir karar neticesinde belirlenmekte ve mahkeme kararı gerektirmeden uygulanabilmektedir.
İdari para cezalarının amacı, yasal düzenlemelere uyumun sağlanması ve caydırıcılık yaratmaktır.
Sosyal güvenlik mevzuatında da işverenler ve sigortalılar için pek çok yükümlülük ve bunlara uyulmaması halinde çeşitli idari para cezaları öngörülmüştür.
Ancak, idari para cezası ile karşılaşan işverenlerin ve sigortalıların bu cezalara karşı itiraz ve dava yoluyla haklarını arama imkânı bulunmaktadır.
SGK hangi fiillerden dolayı idari para cezası uygular?
Sosyal Güvenlik Kurumu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda belirtilen yükümlülüklere aykırı çeşitli fiiller nedeniyle işverenlere ve sigortalılara idari para cezası uygulayabilmektedir.
Kanunda farklı fiiller için farklı cezalar öngörülmüş ve bu cezalar brüt asgari ücret tutarına (ör: asgari ücretin bir katı, iki katı, üç katı, onda biri gibi) endekslenmiştir. Dolayısıyla, asgari ücretteki artışa bağlı olarak SGK’nın uyguladığı idari para cezaları da yükselmektedir.
İdari para cezasına konu olan bazı yaygın fiiller aşağıda belirtilmiştir.
1. İşyeri açılışının süresinde yapılmaması/geç yapılması,
2. Sigortalı işe giriş ve çıkış bildirgelerinin süresinde verilmemesi/geç verilmemesi,
3. Eksik gün bildirim yükümlülüklerine aykırı davranılması,
4. Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin/Muhtasar Prim ve Hizmet Beyannamesinin verilmemesi/ geç verilmesi,
5. İstirahat raporu alan sigortalılarda ilgili çalışılmadığına dair bildirim girişlerinin yapılmaması/geç yapılması,
6. İş kazası ve meslek hastalığı bildirimlerinin yapılmaması/geç yapılması,
7. İşyeri kayıt ve belgelerinin denetim elemanlarına ibraz edilmemesi/geç ibraz edilmesi,
Bu fiillerin her biri, işverenlerin yasal yükümlülüklerine aykırı davrandığı ve sosyal güvenlik mevzuatının ihlal edildiği anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, bu tür ihlallerin önüne geçmek ve işverenlerin yasalara uygun davranmasını sağlamak amacıyla SGK tarafından idari para cezaları uygulanmaktadır.
SGK idari para cezalarının ödenme ve itiraz süreçleri
İdari para cezalarının, tebliğ tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde SGK’nın anlaşmalı olduğu banka hesaplarına ödenmesi gerekmektedir. Tebliğ tarihinden itibaren 15 günlük süre içinde ödenmeyen veya eksik ödenen idari para cezaları, 15 günlük sürenin sona erdiği tarihten ödemenin yapıldığı tarihe kadar 5510 sayılı Kanunun 89 uncu maddesine göre hesaplanacak olan gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilmekte, ayrıca, 1/4 indirim hakkı da kaybedilmektedir.
İşverenler ve sigortalılar, cezayı ödemek yerine, itiraz etme hakkına da sahiptir.
SGK tarafından verilen idari para cezalarına itiraz süreci, cezanın tebliğ edilmesinden itibaren 15 gün içinde yapılması gerekmektedir. İtiraz etmek isteyen kişi ya da kurumların, SGK İl Müdürlüğü veya Merkez Müdürlüğü’ne yazılı olarak başvuruda bulunması ve itiraz dilekçelerinde cezanın haksız olduğunu düşündüren gerekçeler ve varsa deliller ile birlikte sunulması gerekmektedir.
Yapılacak itirazlar üzerine durum SGK İl Müdürlüğü veya Merkez Müdürlüğü bünyesinde kurulmuş “İdari Para Cezası İtiraz Komisyonu’nca” değerlendirilmekte ve söz konusu Komisyonca itirazın değerlendirilmesinin ardından karar ilgililere tebliğ edilmektedir.
İdare, hatalı işleminden her zaman dönebileceği, başka bir anlatımla hatalı işlemini geri alabileceği idare hukukunun genel prensiplerinden olduğundan, SGK, hatalı işlemini Kurum lehine kesinleşmiş nitelikte yargı kararı olmadıkça her zaman geri alabilmektedir.
Bu nedenle, SGK İl Müdürlüğü veya Merkez Müdürlüğü’nce tebliğ edilmiş olan ve 15 günlük itiraz süresinin geçirilmiş olması nedeniyle kesinleşen idari para cezalarının sonradan yanlış veya yersiz uygulandığının anlaşılması halinde, hatalı işlemin düzeltilmesi yönünde komisyonca gerekli karar alınmaktadır. Şayet komisyon kararı, uygulanan idari para cezasının kısmen iptaline yönelik ise, bu durumda yargı nezdinde yeni bir itiraz süreci başlatılmaması amacıyla alınacak kararda, esasen süresi içinde itiraz edilmediğinden tebliğ edilen idari para cezasının kesinleştiği, ancak idare hukukunun, idarenin hatalı işleminden her zaman dönebileceği ilkesinden hareketle ve gerekçesi de belirtilmek kaydıyla tebliğ edilen idari para cezasının bir kısmının iptal edildiği, iptal edilmeyen kısmının ise kesinleşmiş olması nedeniyle gecikme zammı ile birlikte ödenmesi gerektiği ilgililere bildirilmektedir.
İtirazın reddi halinde, karar ilgililere tebliğ edilinceye kadar icra takibine geçilmemekte, tebliğden sonra takip ve tahsil aşamasına geçilmektedir.
Peşin ödeme indirimi
İdarî para cezalarının, tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde peşin ödenmesi halinde, bunun 3/4’ü tahsil edilmektedir. Ancak, peşin ödeme idari para cezasına karşı yargı yoluna başvurma hakkını etkilememektedir. Başka bir ifadeyle idari para cezasının 15 gün içerisinde hem ödenmesi hem de itiraz edilmesi mümkün bulunmaktadır.
İdari para cezası uygulanması nedeniyle 15 günlük süre içinde idari para cezasını 3/4’nün ödenmesi halinde ister ödemeden önce, ister ödemeden sonra gerek SGK İl Müdürlüğü veya Merkez Müdürlüğü’ne itiraz eden ve itirazları reddedilen, gerekse mahkemelere müracaat eden ve mahkemelerce itirazı reddedilen işverenler bakımından 1/4 oranındaki indirim hakkı ortadan kalkmamaktadır.
Dava yolu
Diğer taraftan, tebliğ edilmek suretiyle tahakkuk etmiş idari para cezalarına karşı SGK’ya itiraz yolu tüketilmeden yargı yoluna gitmek mümkün değildir. İdari para cezalarına karşı yaptıkları itirazları “İdari Para Cezası İtiraz Komisyonu” tarafından reddedilenler, bu kez itirazlarının reddine ilişkin komisyon kararlarının kendilerine tebliğ edildiği tarihi takip eden 30 gün içinde yetkili idare mahkemesine başvurabileceklerdir.
SGK tarafından itirazı reddedilenler, kararın kendilerine tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yetkili idare mahkemesine başvurmamış olması halinde ise idari para cezası kesinleşerek Kurum alacağına dönüşmekte ve icra takip ve tahsil işlemlerine başlanmaktadır.